Recensent: Wouter van Dijk
Paul van Lunteren en Herman van Megen (red.)
Universis Quorum…750 jaar Venloos archief 1272-2022
Gemeentearchief Venlo (Venlo 2022)
ISBN: 9789078038368 | 120 blz. | € 22,50
Op 22 september 2022 vierde Gemeentearchief Venlo dat er al ruim 750 jaar gearchiveerd wordt in deze vestingstad aan de Maas. Dat werd gevierd met de officiële ingebruikname van het e-depot, een tentoonstelling, en een jubileumboek.
Aan het boek hebben maar liefst achttien auteurs meegeschreven. In het boek wordt 750 jaar Venlose geschiedenis beschreven door documenten uit het archief uit te lichten en kort hun verhaal te vertellen. Natuurlijk wordt afgetrapt met het oudste stuk in het archief, tevens de inspiratiebron voor de titel van het boek. Deze oorkonde uit 1272 bevat een verklaring over de tolgelden die Venlonaren aan de Maastol van Lith in Brabant verschuldigd waren. De tekst van de oorkonde begint met de bekende, variërende, formule waarin de lezer of toehoorder aangesproken wordt: ‘Aan allen die er belang bij hebben dit geschrift te zien en horen…’ Aangezien de oorkonde in het Latijn is gesteld, zijn de woorden Universis quorum de eerste van het document en is ervoor gekozen ze symbolisch als titel aan het jubileumboek mee te geven.
Militair brandpunt
Mooie middeleeuwse stukken passeren vervolgens de revue, zoals de oorkonde uit 1343 waarmee hertog Reinald II aan Venlo de privileges verleende waardoor het als een echte stad ging gelden; het stadsboek van Venlo waarin de lokale keuren werden bijgeschreven; en ook wordt verhaald over de onderwerping van hertog Willem van Gelre en Gulik in 1543 aan keizer Karel V voor de poorten van de stad, waarmee Venlo een verwoesting bespaard bleef. De strategische ligging aan de Maas heeft ervoor gezorgd dat Venlo in zijn geschiedenis vaak betwist is geweest en regelmatig met militair geweld te kampen kreeg. De militaire rol van de stad komt ook terug in een unieke manuscriptkaart van omstreeks 1741, waarin de destijds gloednieuwe vestingwerken van de stad tot in detail zijn weergegeven. Het is natuurlijk niet alleen maar krijgsgewoel dat de klok slaat in het boek. Zo zijn onder andere ook een bijzonder manuaal, de gemeentewapens, en de oudste foto van de stad voorzien van tekst en uitleg.
Archiefgeschiedenis
Na de bespreking van de topstukken uit het archief volgt een intermezzo waarin een aantal archiefgebruikers een stuk van hun keuze toelichten. Tot slot is in het boek een uitgebreide geschiedenis van de Venlose archivering en archiefbewaarplaats opgenomen. Daarin komen fraaie en minder fraaie episodes uit aan bod, die voor andere archiefdiensten herkenbaar zijn. Zo lezen we over de eerste bij naam bekende stadsschrijver Gerardus uit de veertiende eeuw, en over de revolutionaire woelingen die er in 1794 voor zorgden dat het archief van het in Venlo gevestigde Hof van Gelder danig beschadigd en door elkaar raakte. En niet alleen het archief van het Hof had te lijden gehad. De gehele negentiende eeuw was er sprake van een voortdurende kritiek op de wanorde van het archief in Venlo, dat eenmaal geordend toch weer in wanorde raakte, bijvoorbeeld door de verbouwing van het stadhuis. Begin twintigste eeuw was het de archivaris van het bisdom Roermond H. Hanssen die, zo bleek later, zondigde tegen vrijwel alle principes die de Handleiding van 1898 had geboekstaafd en volgens welke richtlijnen hij het Venlose archief zou herordenen. Na zijn dood bleek dat hij archieven had gesplitst, vermengd, stukken achterover had gedrukt voor een eigen verzameling en zelfs te koop had aangeboden. Vervolgens was het zijn opvolger archivaris Op de Laack die het in de jaren dertig presteerde de negentiende-eeuwse stadsarchieven die gevormd waren met behulp van agenda- en rubriekenstelsel met terugwerkende kracht te herordenen volgens de methode van Zaalberg uit 1923. Ook dat is elders in het land op veel plaatsen gebeurd.
Gevarieerd jubileumboek
Het boek eindigt met een blik op de digitale toekomst van het archiefbeheer. Dat zorgt voor een gevarieerde inhoud van dit jubileumboek, dat vermoedelijk vanwege de interessante plaatselijke verhalen bovenal door lezers uit Venlo en omgeving erg gewaardeerd zal worden. Ook is het voor geïnteresseerden in archieven erg leuk te lezen welke schatten de depots elders in het land herbergen, en de archivaris ziet zich bediend door de uitvoerige beschrijving van het Venloër archiefbeheer.