Recensent: Wouter van Dijk

Zuid-Nederlandse miniatuurkunst. De mooiste verluchte handschriften in Nederlands bezit, Anne Margreet W. As-Vijvers, Anne S. Korteweg e.a.

WBOOKS i.s.m. Museum Catharijneconvent en Koninklijke Bibliotheek, Zwolle/Utrecht/’s-Gravenhage 2018
ISBN: 978 94 625 8249 1

Paperback met flappen, rijk geïllustreerd in kleur, met catalogusbeschrijvingen, bibliografie, personalia van de auteurs en indices
384 pagina’s
€ 39,95

Magistrale miniaturen in context

Net na de opening van de tentoonstelling Magische miniaturen publiceerden we op deze plaats al eens een uitgebreide blog over deze bijzondere expositie. Nu de tentoonstelling zijn einde nadert is het tijd nog eens aandacht te besteden aan dit prachtige project. Vandaag nemen we het boek onder de loep dat verscheen bij de tentoonstelling.

In Zuid-Nederlandse miniatuurkunst nemen de auteurs je als lezer mee langs 90 van de mooiste en meest bijzondere verluchte handschriften uit de Zuidelijke Nederlanden. Deze 90 zijn uitverkoren uit de zo’n 500 Zuid-Nederlandse verluchte handschriften die in Nederlandse openbare collecties aanwezig zijn. Het boek is verdeeld in zes thematische delen die elkaar tevens min of meer chronologisch opvolgen. Daarbinnen vallen vervolgens aparte hoofdstukken waarvan de inleiding telkens een ander aspect van de Middeleeuwse boekgeschiedenis en cultuurhistorie behandelt. In ieder hoofdstuk wordt vervolgens een aantal van de in totaal 90 gekozen handschriften nader toegelicht, zodat elk aspect van de Middeleeuwse boekcultuur en verluchtingskunst toegelicht wordt aan de hand van enkele van de handschriften. Voorafgaand aan het eerste van de zes thematische secties bevinden zich nog drie beknopte artikelen over de achtergrond van de verwerving van veel Zuid-Nederlandse handschriften in Nederland, het technisch onderzoek van miniaturen met behulp van infraroodreflectografie en het ontstaan van de Bourgondische Nederlanden, de staatkundige eenheid waarbinnen veel van de handschriften ontstonden.

Het merendeel van de handschriften die in het boek beschreven worden is ook te zien op de tentoonstelling. Drijvende krachten achter het boek waren Anne Margreet W. As-Vijvers en Anne S. Korteweg, die ook de meeste teksten voor hun rekening namen. De hoofdauteurs kregen bij hun werk hulp van een keur aan specialisten die bijdragen aan het boek leverden. In het boek worden de Zuid-Nederlandse handschriften zeer uitvoerig belicht, maar wat ontstaansgeschiedenis en achtergronden van de miniatuurkunst beperkt het boek zich natuurlijk niet tot Zuid-Nederlandse handschriften. Veel aspecten van de miniatuurkunst zoals ontstaan, werkwijze van de makers, opdrachtgevers en gebruikers gelden een bredere topografische reikwijdte. Het geweldig uitvoerige boek is daarom niet alleen te beschouwen als standaardwerk voor wat betreft de Zuid-Nederlandse handschriften die per stuk voor het voetlicht gebracht worden, maar ook voor de Noordwest-Europese miniatuurkunst in bredere zin.

De onderwerpen in het boek lopen uiteen van het gebruik van rijk versierde handbijbels voor privé-devotie tot het mecenaat van adellijke heren en dames bij de productie van liturgische boeken door kloostergemeenschappen. Naast dergelijke historische invalshoeken zijn er ook bijdragen in het boek opgenomen die zich richten op kunsthistorisch aspecten van de miniaturen an sich, zoals het artikel over het gebruik van losse miniaturen als ‘schilderijtje’, als kunstvoorwerp op zich dat werd ingelijst en opgehangen en daarmee los van de context van het handschrift waaruit het afkomstig was een eigen leven ging leiden als kunstobject. Een ander voorbeeld is de uitvoerige behandeling van margeversieringen in miniaturen, die gaandeweg de eeuwen uiteindelijk uitgroeiden tot complete bladvullende afbeeldingen. Deze rijke schakering aan onderwerpen, samen met de vele prachtige illustraties maken het boek zowel inhoudelijk als visueel tot een prachtig geheel. Het is daarmee een fantastische ambassadeur voor de Middeleeuwse boekverluchtingskunst geworden. Van harte aanbevolen aan eenieder die meer te weten wil komen over Middeleeuwse miniaturen,  of zich eenvoudigweg wil vergapen aan de pracht en praal van deze eeuwenoude kunststukjes.

Wouter van Dijk

De tentoonstelling Magische miniaturen is nog tot en met 3 juni 2018 in Museum Catharijneconvent in Utrecht te bezoeken.